Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 130: Nghĩa tường minh và hàm ý - Nguyễn Trần Thúy An

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 130: Nghĩa tường minh và hàm ý - Nguyễn Trần Thúy An

1. CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ ĐẾN DỰ GIỜ !
2. Câu 1. Chỉ ra các phép liên kết câu trong đoạn trích sau: (1) Cho người xem hiểu được anh ta, mà không phải hiểu như một ngôi sao xa? (2) Và làm thế nào đặt được chính tấm lòng của nhà họa sĩ vào giữa bức tranh đó? (3) Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hạn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặn đường dài (Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) - Phép liên kết: + Phép lặp: “anh ta” (câu 3) – “anh ta” (câu 1). + Phếp nối: “Và” (câu 2). Câu 2. Nêu tên các phép liên kết câu và liên kết đoạn văn đã học. Các phép liên kết câu và liên kết đoạn văn: phép lặp từ ngữ; phép nối; phép thế; phép đồng nghĩa, trái nghĩa, liên tưởng
3. Tiếng Việt Trường TH&THCS Tân Bình Giáo viên: Nguyễn Trần Thúy An Lớp dạy: 9A Ngày dạy: 29/03/2021
4. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. TÌM HIỂU CHUNG * Xét ví dụ: Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi. - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ già tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
5. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. TÌM HIỂU CHUNG * Xét ví dụ SGK/ 74,75: - Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! - Câu nói này của anh thanh niên chỉ nhắc nhở cô gái về việc quên chiếc khăn, không có ẩn ý gì. - Phần thông báo này được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
6. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. TÌM HIỂU CHUNG - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu.
7. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. TÌM HIỂU CHUNG * Xét ví dụ SGK/ 74,75: - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! - Tiếc nuối vì thời gian còn lại quá ít. - Phần thông báo đó không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Điều anh thanh niên muốn nói được suy ra từ những từ ngữ trong câu và từ ngữ cảnh. - Anh thanh niên không nói thẳng điều đó vì ngại ngùng, muốn che giấu tình cảm.
8. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. TÌM HIỂU CHUNG - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. Ví dụ: Được bạn rủ đi xem phim nhưng em muốn từ chối. Em chọn cách trả lời nào cho phù hợp. Cách 1. Mình không đi xem đâu. Cách 2. Tiếc quá tôi hứa giúp mẹ làm việc nhà rồi. Cách 3. Tôi mà đi xem phim với bạn à?
9. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. TÌM HIỂU CHUNG - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. • Lưu ý: - Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
10. Tìm điểm giống nhau và khác nhau giữa nghĩa tường minh và hàm ý. Nghĩa tường minh Hàm ý Giống nhau Đều là phần thông báo mà người nói muốn hướng đến người nghe. Tuy không được Khác nhau Được diễn đạt trực diễn đạt trực tiếp tiếp bằng từ ngữ bằng từ ngữ trong trong câu. câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
11. BÀI TẬP NHANH - Không thầy đố mày làm nên. (Nghĩa tường minh) - Uống nước nhớ nguồn. (Hàm ý) - Ăn quả nhớ kẻ trồng cây. (Hàm ý) Theo em, câu nào được hiểu theo nghĩa tường minh, câu nào có chứa hàm ý.
12. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP Bài tập 1: Đọc lại đoạn trích ở mục I và cho biết: - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ già tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) a. Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy? b. Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc khăn mùi soa?
13. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Bài tập 1: a. Câu: Nhà họa sĩ -Trời ơi, chỉ còn có năm phút! già tặc lưỡi đứng Chính là anh thanh niên giật mình nói dậy. => Chưa muốn to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chia tay anh thanh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay niên. cầm một cái làn. Nhà họa sĩ già tặc lưỡi “tặc lưỡi”: luyến tiếc đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại b. Từ ngữ miêu tả chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. thái độ của cô gái: - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây mặt đỏ ửng, này! nhận lại chiếc Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để khăn, quay vội đi người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
14. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Bài tập 1: a) - Câu “Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy”. - Hình ảnh thể hiện điều đó: “Tặc lưỡi”. b) Trong câu cuối đoạn văn, những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái liên quan tới chiếc mùi soa là: - mặt đỏ ửng (ngượng); - nhận lại chiếc khăn (không tránh được); - quay vội đi (quá ngượng). Qua các hình ảnh này có thể thấy cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì cô định kín đáo để khăn lại làm kỉ vật cho người thanh niên, thế mà người thanh niên lại quá thật thà tưởng là cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại.
15. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ Bài tập 2. Hãy cho biết nhà hội hoạ và cô gái : hàm ý câu in đậm trong - Đây, tôi giới thiệu với anh đoạn trích sau đây: một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kỹ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già Hàm ý: Ông hoạ sĩ già cần nước chè: Ở Lào Cai đi chưa kịp uống nước sớm quá. Anh hãy đưa ra cái chè. món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. (Nguyễn Thành Long - Lặng lẽ Sa Pa)
16. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Bài tập 3: Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý. Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng : - Vô ăn cơm ! Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra : - Cơm chín rồi! (Hàm ý: Ông vô ăn cơm đi!) Anh cũng không quay lại. (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
17. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Bài tập 4: Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao ? a. Có người hỏi: - Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ? - Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy! Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to : (không chứa hàm ý, chỉ - Hà, nắng gớm, về nào là câu nói lảng đi.) Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
18. Tiết 130: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Bài tập 4: Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao ? b. – Này, thầy nó ạ ! Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì. - Thầy nó ngủ rồi à ? - Gì ? Ông lão khẽ nhúc nhích. (không chứa hàm ý, -Tôi thấy người ta đồn chỉ là câu nói dở dang) Ông lão gắt lên : -Biết rồi ! Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
19. Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau: Xin nước lạnh Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng: - Cho tôi xin một chén nước lạnh. Chủ nhà hỏi: - Hả, để làm gì vậy? - Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.  Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ.
20. - Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. - Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý. - Tập viết đoạn văn ngắn có câu sử dụng hàm ý. - Soạn bài: Nghĩa tường minh và hàm ý (tt) + Các điều kiện để sử dụng hàm ý. + Xem trước phần luyện tập.