Bài giảng Sinh học Lớp 12 - Bài 13: Ảnh hưởng của môi trường lên sự biểu hiện của gen - Nguyễn Thị Hồng Vân

Nội dung text: Bài giảng Sinh học Lớp 12 - Bài 13: Ảnh hưởng của môi trường lên sự biểu hiện của gen - Nguyễn Thị Hồng Vân

1. Kiểm tra bài cũ Câu hỏi: Di truyền liên kết với giới tính là gì? Ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính? Đáp án: - Di truyền liên kết với giới tính là hiện tượng di truyền các tính trạng mà các gen xác định chúng nằm trên NST giới tính. Ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính: - Điều khiển tỉ lệ đực cái theo ý muốn trong chăn nuôi trồng trọt. - Nhận dạng được đực cái từ nhỏ để phân loại tiện cho việc chăn nuôi. - Phát hiện được bệnh do rối loạn cơ chế phân li, tổ hợp của cặp NST giới tính.
2. Hiện tượng những trẻ đồng sinh cùng trứng có cùng kiểu gen nhưng được nuôi ở các môi trường khác nhau. Sau 1 thời gian nhất định: Có những tính trạng vẫn giống nhau nhưng có những tính trạng lại biểu hiện khác nhau rõ rệt. Để lí giải hiện tượng này chúng ta cùng tìm hiểu bài 13 - Ảnh hưởng của môi trường lên sự biểu hiện của gen.
3. TIẾT 14 GV: Nguyễn Thị Hồng Vân Trường: THPT Kẻ Sặt
4. I. Mối quan hệ giữa gen và tính trạng - Sơ đồ mối quan hệ giữa gen và tính trạng 1 2 3 4 5 Vận dụng kiến thức về cơ chế di truyền ở cấp độ phân tử hoàn thành sơ đồ biểu thị mối quan hệ giữa gen và tính trạng? Từ đó nhận xét về quá trình biểu hiện của gen?
5. 1 2 3 4 5 a.Gen b.mARN c.tính trạng (ADN* Quá ) trình biểu hiện của gen qua nhiều bước nên có thể bị nhiều yếu tố môi trường bên trong cũng như ngoài cơ thể chi phối. d.Pôlipeptit e.Prôtêin
6. II. Sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường Ví dụ 1: Sự biểu hiện màu lông của thỏ Himalaya * Hiện tượng: Ở thỏ Himalaya : + Tại vị trí đầu mút cơ thể (tai, bàn chân, đuôi, mõm) có lông màu đen. + Ở những vị trí khác màu lông trắng muốt. Tại sao các tế bào của cùng 1 cơ thể có cùng một kiểu gen nhưng lại biểu hiện ra những kiểu hình khác nhau ở các bộ phận cơ thể khác nhau?
7. →Giả thuyết: -Tế bào ở đầu mút cơ thể có t0 thấp hơn t0 ở tế bào phần thân nên có khả năng tổng hợp sắc tố mêlanin → lông đen -Tế bào ở phần thân có t0 cao hơn, gen của chúng không tổng hợp được sắc tố mêlanin → lông trắng * Thí nghiệm chứng minh giả thuyết: Cạo phần lông trắng trên lưng thỏ → buộc vào đó một cục nước đá. Tại vị trí này, lông mọc lên lại có màu đen.
8. Theo em t0 cao ảnh hưởng đến sự biểu hiện của gen tổng hợp sắc tố mêlanin như thế nào?
9. Các tế bào ở đầu mút cơ thể, nhiệt độ thấp, tổng hợp được sắc tố melanin, lông đen. Các tế bào ở vùng thân có nhiệt độ cao →làm biến tính enzim tham gia tổng Thỏ Himalaya hợp sắc tố melanin → sắc tố melanin không được tổng hợp → lông trắng
10. VÍ DỤ 2: Hoa cẩm tú cầu mặc dù có cùng 1 kiểu gen nhưng màu hoa có thể biểu hiện ở các dạng trung gian khác nhau giữa tím và đỏ tuỳ thuộc vào độ pH của đất. pH > 7: pH 7: MT ngoài pH = 7 KG KH
11. * VÍ DỤ 3: Rối loạn chuyển hoá a.a phe gây bệnh pheninketo niệu GenGen c cấấuu trúc trúc bình bình th thườườngng Gen cấu trúc đột biến phêninalanin Phêninalanin ứ đọng Enzim xúc tác tirôzin Máu Đầu độc Thiểu năng trí tuệ, mất trí TBTK ở não
12. Tìm thêm các ví dụ khác về mức biểu hiện của gen phụ thuộc vào điều kiện môi trường? Sù ®æi mµu l«ng cña C¸o B¾c cùc Sù thay ®æi mµu s¾c cña t¾c kÌ theo tõng m«i trêng
13. Từ các ví dụ trên → Rút ra kết luận gì? 2. Kết luận Môi trường có thể ảnh hưởng đến sự biểu hiện của kiểu gen. - Bố mẹ không truyền đạt cho con tính trạng đã hình thành sẵn mà di truyền một kiểu gen. -Kiểu gen qui định khả năng phản ứng của cơ thể trước môi trường -Kiểu hình là kết quả tương tác giữa kiểu gen và môi trường cụ thể KG KH MT
14. III. Mức phản ứng của kiểu gen Nhận xét về kiểu hình lá của cây rau mác ở các VD: Cùng 1 cây rau mác điều kiện môi trường (cùng 1 kiểu gen) khác nhau? MT3: lá dạng mũi mác (KH3) MT2: lá dạng bản rộng (KH2) MT1: lá dạng bản dài (KH1)
15. III. Mức phản ứng của kiểu gen 1. Khái niệm Mức phản ứng của kiểu gen là gì? Kiểu gen Môi trường Kiểu hình + Môi trường 1 → Kiểu hình 1 + Môi trường 2 → Kiểu hình 2 Kiểu gen 1 + Môi trường 3 → Kiểu hình 3 + Môi trường n → Kiểu hình n - Là tập hợp các kiểu hình của cùng 1 kiểu gen tương ứng với các môi trường khác nhau.
16. III. Mức phản ứng của kiểu gen Quan sát hình ví dụ 2. Đặc điểm bên dưới em hãy cho Møc ph¶n øng cña 2 kiÓu gen kh¸c biết mức phản ứng có nhau ( a vµ b ) cña loµi cá thi víi ®é cao đặc điểm gì? cña mÆt níc biÓn 50 KG a 50 KG b - - - - - - - - Chiều cao cây (cm) cây Chiềucao 0 (cm) cây cao Chiều 30 1400 3050 0 30 1400 3050 Độ cao so với mặt nước biển (m) Độ cao so với mặt nước biển (m) -Mức phản ứng do kiểu gen quy định -> có khả năng di truyền -Trong cùng một kiểu gen mỗi gen có mức phản ứng riêng
17. Nhận xét về sự thay đổi cân nặng, sản lượng sữa, tỉ lệ bơ sữa ở các điều kiện nuôi dưỡng khác nhau, từ đó cho biết có mấy loại mức phản ứng? Bê sinh đôi cùng trứng Chế độ dinh dưỡng bình thường: Chế độ dinh dưỡng tốt: - Cân nặng: <350kg -Cân nặng: 500 kg - Sản lượng sữa trong năm:3800kg -Sản lượng sữa trong năm:8000kg -Tỉ lệ bơ trong sữa:3,4% -Tỉ lệ bơ trong sữa:3,42% + Mức phản ứng rộng: Các tính + Mức phản ứng hẹp: Các trạng số lượng→ Muốn năng suất tính trạng chất lượng → cao đầu tư vào biện pháp kĩ thuật, Muốn năng suất, chất lượng chế độ nuôi dưỡng tốt đầu tư vào chọn giống.
18. III. Mức phản ứng của kiểu gen 2. Đặc điểm - Có 2 loại mức phản ứng: + Mức phản ứng rộng: tính trạng số lượng (thường do nhiều gen quy định và phụ thuộc nhiều vào môi trường, ít phụ thuộc vào gen) VD: tính trạng năng suất, khối lượng, sản lượng trứng, sữa + Mức phản ứng hẹp: tính trạng chất lượng (thường do ít gen quy định và ít phụ thuộc vào môi trường, phụ thuộc vào gen ) VD: tỉ lệ bơ trong sữa bò, màu sắc lông ở gà 3. Phương pháp xác định mức phản ứng của kiểu gen Làm thế nào để xác định được mức phản ứng của một kiểu gen? -Tạo ra các cá thể có cùng một kiểu gen →Đem nuôi (trồng) các cá thể có cùng kiểu gen trong những môi trường khác nhau → Theo dõi các đặc điểm của các cá thể có cùng kiểu gen ở các môi trường khác nhau => Tập hợp kiểu hình => Mức phản ứng.
19. III. Mức phản ứng của kiểu gen 4. Sự mềm dẻo về kiểu hình VD: Cùng 1 cây rau mác (cùng 1 kiểu gen) nhưng ở các môi trường khác nhau có kiểu hình lá khác nhau. Hiện tượng này được gọi là sự mềm dẻo về kiểu hình MT3: lá dạng mũi mác MT2: lá dạng bản rộng MT1: lá dạng bản dài
20. III. Mức phản ứng của kiểu gen 4. Sự mềm dẻo về kiểu hình Møc ph¶n øng cña 2 kiÓu gen kh¸c nhau (a vµ b) cña loµi cá thi víi ®é cao cña mÆt níc biÓn 50 Kiểu gen a 50 Kiểu gen b 0 0 30 1400 3050 30 1400 3050 Cùng 1 kiểu gen a, cùng 1 kiểu gen b nhưng ở các độ cao khác nhau so với mặt nước biển lại có kiểu hình khác nhau. Hiện tượng này gọi là sự mềm dẻo kiểu hình (thường biến) - Là hiện tượng một kiểu gen có thể Sự mềm dẻo kiểu hình thay đổi kiểu hình trước những điều là gì? kiện môi trường khác nhau.
21. Từ các ví dụ đã phân tích và đọc thông tin SGK , em hãy thảo luận các câu hỏi sau: * Nguyên nhân và đặc điểm của sự mềm dẻo về kiểu hình? •Nguyên nhân của sự mềm dẻo kiểu hình: Do sự thay đổi của môi trường và do sự tự điều chỉnh về sinh lí của sinh vật - Đặc điểm: +Biến đổi đồng loạt theo 1 hướng xác định tương ứng với môi trường Ý nghĩa của sự mềm dẻo về kiểu hình +Không di truyền đối với sinh vật? * Ý nghĩa: Giúp SV thích nghi với sự thay đổi của điều kiện môi trường. Mức độ mềm dẻo kiểu hình phụ thuộc vào gì? * Mức độ mềm dẻo kiểu hình phụ thuộc vào: Kiểu gen Con người có thể lợi dụng khả năng mềm dẻo về kiểu hình của vật nuôi, cây trồng trong sản xuất chăn nuôi như thế nào? Tạo ra môi trường tốt nhất để kiểu gen phản ứng với môi trường cho ra giới hạn năng suất cao nhất mà kiểu gen đã qui định.
22. Củng cố Tại sao các nhà khoa học lại khuyên nông dân không nên chỉ trồng 1 giống lúa duy nhất (Cho dù đó là giống lúa có năng suất cao) trên 1 diện tích rộng trong cùng 1 vụ? • Tính trạng năng suất là tính trạng số lượng phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện MT → Khi trồng cùng một giống lúa trên một diện tích rộng, nếu dịch bệnh xảy ra hoặc gặp điều kiện thời tiết bất lợi có thể giống cho năng suất thu hoạch rất thấp, thậm trí mất trắng. Vì điều kiện thời tiết cũng như dịch bệnh là những yếu tố rất khó có thể dự đoán trước được. • -Trên 1 đơn vị diện tích nên gieo trồng nhiều giống khác nhau để khi điều thời tiết thay đổi hay dịch bệnh phát sinh thì cũng có một số giống có khả năng chống chịu tốt vẫn cho thu hoạch.
23. Củng cố Câu 1: Kiểu hình của một cơ thể phụ thuộc vào A kiểu gen Sai B điều kiện môi trường Sai C kiểu gen và điều kiện môi trường Đúng các tác nhân đột biến trong môi trường và D Sai quy luật di truyền chi phối các tính trạng.
24. Củng cố Câu 2: Điều nào sau đây không đúng với thường biến? A Di truyền được. Đáp án đúng Phát sinh trong đời cá thể không do B Sai biến đổi KG. C Phát sinh trong đời cá thể dưới ảnh hưởng của môi Sai trường. D Là những biến đổi KH có cùng KG. Sai
25. Củng cố Câu 3: Sự phụ thuộc của tính trạng vào KG như thế nào? A Tính trạng số lượng phụ thuộc chủ yếu vào KG Sai B Tính trạng chất lượng phụ thuộc chủ yếu vào KG Đúng C Tính trạng chất lượng ít phụ thuộc chủ yếu vào KG Sai D Bất kỳ loại tính trạng nào cũng phụ thuộc vào KG Sai
26. Củng cố Nói: Cô ấy được mẹ truyền cho tính trạng “má lúm đồng tiền”có chính xác không? Nếu cần thì phải sửa lại câu nói này như thế nào? - Nói như vậy chưa hoàn toàn chính xác vì bố mẹ không di truyền cho con tính trạng có sẵn mà di truyền một KG, tùy điều kiện MT mà biểu hiện KH cụ thể, nhất là với những tính trạng số lượng, có hệ số di truyền thấp, nó phụ thuộc nhiều vào điều kiện MT. -Về mặt DT học có thể nói: Mẹ cô ấy đã di truyền cho con thông tin DT (gen hay alen) qui định việc hình thành tính trạng má lúm đồng tiền được mã hoá dưới dạng trình tự các nu
27. Hướng dẫn về nhà 1. Làm các bài tập cuối bài trang 58 2. Từ mối quan hệ: Giống- kỹ thuật- năng suất hãy cho biết phương pháp để nâng cao năng suất vật nuôi, cây trồng. 3. Em có biết: Tại sao cần quan tâm đặc biệt đến các bà mẹ khi mang thai?
28. Một số bà con nông dân mua hạt ngô lai có năng suất cao về trồng nhưng cây ngô lại không cho hạt. Giả sử công ty giống đã cung cấp hạt giống đúng tiêu chuẩn. Hãy giải thích nguyên nhân dẫn đến tình trạng cây ngô không cho hạt trong trường hợp trên? Mỗi giống cây trồng đều đòi hỏi một loạt các điều kiện môi trường thích hợp. Việc giống ngô lai không cho thu hoạch hoặc năng suất quá thấp so với yêu cầu có thể là do chúng được gieo trồng trong điều kiện thời tiết không thích hợp.
29. hóc thÇy c« vµ c¸c em m¹nh khoÎ – thµnh c«ng
30. Mối quan hệ giữa giống, kĩ thuật canh tác và năng suất Kĩ thuật canh tác Giống Năng suất + Giống tốt, biện pháp KT tốt  năng suất cao + Giống tốt, biện pháp KT không tốt  năng suất giảm + Giống xấu, biện pháp KT tốt  năng suất tăng (giới hạn nhất định)
31. Em cã biÕt Loại thức ăn nào tốt cho bệnh nhân pheninketo niệu
32. AA 200C 350C 200C aa 200C 350C 200C - Sự mềm dẻo kiểu hình không có khả năng di truyền